Невядомы твор Багдановіча знайшлі беларускія музейшчыкі

Невядомы твор Максім Багдановіча знайшла малодшы навуковы супрацоўнік літаратурнага музэя Багдановіча Ірына Мышкавец. Пра сваю знаходку яна распавяла на навуковай канферэнцыі, а потым — і карэспандэнту Naviny.by.

Фельетон Багдановіча, які адшукала Ірына Мышкавец, невядомы сённяшнім літаратуразнаўцам і аматарам творчасці паэта, але і сто гадоў таму фельетон чыталі не беларусы, а яраслаўцы.

Як вядома, сям’я Багдановічаў пераехала з Гродна спачатку ў Ніжні Ноўгарад, а пасля ў Яраслаўль, дзе яны жылі з 1908 года. Там Максім закончыў гімназію і вучыўся ў Дзямідаўскім юрыдычным ліцэі. У гэты час ён актыўна супрацоўнічаў з мясцовай прэсай.

Свае творы Багдановіч падпісваў уласным імем, псеўданімамі і крэптанімамі. У слоўніку Янкі Саламевіча сабраныя ўсе гэтыя подпісы пісьменніка. Сярод псеўданімаў вылучаецца “ЭХО”, так Максім падпісваў свае творы ў расейскай прэсе. Самы знакаміты з іх — казка “Башня мира”, якая была надрукавана ў газеце “Заря”.

“Дзякуючы Дзяржаўнаму архіву Яраслаўскай вобласці нам сталі даступны электронныя версіі некаторых перыядычных выданняў, якія выходзілі ў Яраслаўлі на пачатку стагоддзя. І вось, праглядаючы копіі газеты “Голос” за 1909 год, мы знайшлі яшчэ адзін твор, аўтарам якога лічым Максіма Багдановіча. Гэты празаічны твор падпісаны псеўданімам ЭХО”, — распавядае Ірына Мышкавец.

Краіна як цырк

Можна знайсці нават некаторы сімвалізм у тым, што твор класіка беларуская літаратуры адшукаўся менавіта ў гэтым годзе. Назва фельетона “Международный чемпионат и ярославцы”. Як адзначае Ірына Мышкавец, там ідзе гаворка, канешне, не пра хакей, але шмат якія рэчы актуальны і для нашых дзён.

“Калі чытаю газету стогадовай даўніны, то адчуваю, што ў адносінах паміж людзьмі нічога і не змянілася”, — адзначае даследчыца.

“Там размова ідзе пра міжнародны чэмпіянат па вольнай барацьбе, які праводзіўся ў цырку, што гастраліраваў у Яраслаўлі. У тагачаснай прэсе бачна, як ішла рэкламная кампанія і як “раскручвалася” гэтая падзея. Каб прыцягнуць гледачоў напрыканцы гастроляў, калі цікаўнасць ужо невялікая, праводзілі чэмпіянат”, — кажа Мышкавец.

Яна патлумачыла, што амаль кожны яраславец марыў трапіць на гэтае мерапрыемства, усе ведалі барцоў. То быў залаты час для гэтага віда спорту, таму зараз тагачасных барцоў можна параўнаць са знакамітымі футбалістамі.

У фельетоне ідзе параўнанне цырка з усёй краінай. “Там узгадваюцца імёны некаторых палітычных дзеячоў таго часу, якія параўноўваюцца з барцамі на арэне. Публіка ў цырку самая розная: ёсць і багатыя, і бедныя. Нават мімаходам закранаецца гендарнае пытанне. Тады жанчыны былі абмежаваны ў правах і многа чаго ім не дазвалялася”, — тлумачыць супрацоўніца музэя.

У фельетоне Багдановіч адзначае, што некаторыя з барцоў карыстаюцца недазволенымі метадамі, як і палітычныя дзеячы. “Але цырк — гэта мастацтва, дзе ўсё бачна, і публіка хоча, каб сапраўды перамог самы лепшы,” — кажа Мышкавец.

Знаходка году

Максім Багдановіч памёр, нажаль, маладым. І амаль адразу пасля яго смерці пачаўся збор спадчыны, рукапісаў і аўтографаў.

На думку Ірыны Мышкавец, даследчыкі зрабілі шмат для таго, каб працы пісьменніка сталі вядомыя. Апошнія знаходкі былі ў 80-х гадах. То бок цягам трыццаці год не знаходзілася амаль нічога новага.

“Умоўна лічылася, што ўсе крыніцы вядомы, ўсё праверана, і шанцаў знайсці што-небудзь амаль няма. Але мне здаецца, што зараз адкрываецца новая старонка. Я для сябе вырашыла — не ўсё вычарпана”, — гаворыць супрацоўніца музея.

Вялікую ролю адыгралі ў знаходцы не толькі настойлівасць Ірыны Мышкавец, але і сучасныя тэхналогіі.

“Адна справа, калі супрацоўнік едзе ў якую бібліятэку ці архіў, дзе праглядае падшыўку. Так заўсёды мала часу, камандзіровачныя не вялікія, газеты струхлелыя, дзесьці не бачна тэксту. Вялікая верагоднасць не знайсці нумара выдання ці не заўважіць твор. А зараз з’яўляюцца электронныя версіі выданняў, і даследчык можа працаваць нават дома, не спяшаючыся, разглядаючы кожную літарку”, — распавядае Мышкавец.

Цяпер гэты твор будуць даследваць літаратурныя эксперты. Магчыма, фельетон будзе ўключаны ў наступны поўны збор твораў Максіма Багдановіча, тады ўжо ён стане даступны шырокаму колу.

Найбліжэйшая мэта — увядзенне фельетона ў навуковы ўжытак, каб з ім маглі працаваць літаратуразнаўцы. Тэсктолагі змогуць параўнаць папярэднія творы Багдановіча і дакладна вызначаць аўтарства.

Але ў чытачоў Naviny.by ёсць магчымасць не чакаць, а пачытаць “Международный чемпионат и ярославцы” раней за ўсіх.

Газета «Голос», 1909 год, № 189, с 3. Рубрика «Маленький фельетон» «Международный чемпионат и ярославцы» С каждым годом интерес публики к цирку рос все сильнее и больше. Все — от мала до велика — знали по именам борцов-чемпионов, знали еще, сколько каждый из них весит, какого роста борец, крепок ли у него лоб и какого размера шея. Всюду — и на бульваре, и в семейных домах, и на службе, и в уютных салонах — только и говорили о том, как один чемпион ловко «ущемил» другого и как этот второй ударил третьего по уху, которое лопнуло… Мало кого стали интересовать другие увеселения. Одно название «литературно-музыкальный вечер» звучало как-то странно. Пробовали было отвлечь внимание публики устройством вечера с участием литераторов; но и тут не повезло… Все слыхали о том, что Е.Н.Чириков писатель, но никто не хотел верить, что он умеет бороться… Так и не пошли. А о театре и говорить нечего… Театр пустовал и завидовал цирку. Подобное отношение Ярославцев к гладиаторским зрелищам захватило и нас, и мы отправились — счастливые — смотреть борьбу. Мы пришли как раз к тому моменту, когда на ковре уже валялись две полуобнаженные фигуры… Борцы возились, обращая нуль внимания на зрителей, и тяжело кряхтели. Вдруг из толпы раздалось: — Ногу отдай! Галерка зашикала, в рядах застучали… Оказалось, что чемпион Петербурга «Ату его» схватил неправильным приемом чемпиона Финляндии «Я не поддамся». Но последний успел как-то вывернуться и очутился «в партере». Публика завыла, захлопала браво… Из первых рядов послышался сытый хохот и громкий отзыв. — Молодец! — Уж не Гучковский ли? — подумали мы ненароком, но тут же опомнились, что присутствуем лишь на борьбе физической и ни о какой политике здесь речи быть не может… Мало ли что бывает в Думе, где один оратор схватится с другим; например, Родичев с Бобринским. Вообразить все можно!.. Но не успели мы докончить своей мысли; как нашим взорам предстало странное зрелище: Чемпион Петербурга лежал под чемпионом Финляндии по всем правилам искусства французской борьбы. Публика неистовствовала, вызывая чемпиона «Я не поддамся». Его противник ругался и махал кулаками. Жюри, в числе которого заседали два фертика-студента, горячо обсуждало скандальный номер. Председатель звонил. Цирк стал походить на Новгородское вече… — Так вот где свобода собраний! — подумали мы и очутились разом в общем водовороте разыгравшихся страстей… Нам стало понятным, почему все кричат и рады; — Цирк оказался местом в городе, где был доступен свободный обмен мнений! Для всех без различия возрастов и положений. В особо приподнятом настроении были дамочки… Но вот борьба окончилась, и мы вышли на улицу. Не успели отойти и квартала, как нас догнали бежавшие сзади мальчики и с вытянутыми физиономиями любопытно справлялись: — Скажите, дядя, кто кого положил?.. Мы удивились детскому любопытству и рассказали. У самых ворот дома нас предупредительно остановил сторож с большой медной бляхой, похожей на луну, и просил: — Барин, вы из цирка? — Да! — Кто с кем боролся? Кто же кого поборол. Подошел другой сторож. Опасаясь навлечь на себя гнев ночных сторожей, мы любезно им рассказали все, что видели и едва успокоенные пришли домой… Эхо